Nft nedir? Nereye evrilecektir?
Güncelliğini koruyan konuların başında nft geliyor. Hatta bir süredir nft çılgınlığı yaşanıyor, nft tam olarak nedir? Geçici bir heves midir? Yoksa bir üst sürüm için ara bir form mudur? Peki ya inft nedir? Bu yazıda kendimce bu sorulara cevap vermeye çalışacağım.
Açıkcası nft konusunda bolca kaynak, bolca alım satım sitesi mevcut.
Nft açılımı itibari ile non fungible asset olarak adlandırılır, Ethereum platformu üzerinde akıllı sözleşme (solidity dili ile) geliştiricilerinin tasarladığı bir standarttır. Erc-721 ve Erc-1155 en çok kullanılanlarıdır. İkisi arasındaki temel fark, hesapların birden fazla nft varlığına sahip olması veya olmamasına ilişkindir. Bilindiği üzere ethereum yaratıldıktan sonra, token mantığı ortaya çıktı ve bu yaratımları yönetebilmek için Erc-20 standardı oluşturuldu (ilginçtir ethereum bu standarda uymaz:)). Lafı uzatmayayım ki odaktan uzaklaşmayalım. Sonuç olarak Erc-20 varlıkları banknotlar gibidir hepsi aynıdır ve hepsinin değeri de aynıdır yani 20 tl ile bir kahve içerseniz satıcı ben diğer banknotu isterim demez:) ancak Erc721 için durum farklıdır. Her varlık kendi değerini oluşturur… Yakın değere sahip olabildikleri gibi değerleri arasında büyük farklar da olabilir…
Şimdi de tekniğe girmeden tanımlamak gerekirse (basitlik anahtardır…) birbirinden farklı varlıkların blokzincir üzerine yansıtılması, iz düşümünün alınması diyebiliriz. Her varlığın gölgelerinin farklı olduğunu düşünün. Bu farklılık size tekillik konusunda anlam kazandıracaktır.
bu konuya birazdan döneceğim…
Peki neden gölgeleri, izdüşümleri blokzincir üzerinde tutuyoruz? Acaba verinin kendisi nerede? Öncelikle veri derken kastedilen nedir? Örneğin çocuğunuzun yağlı boya ile yaptığı bir resim, tasarımcının orjinal bir çalışması, bir bestekarın müziği; bunlar verinin kendisidir yani orjinalidir.
Biz malesef bu verilerin kendisini blokzincire depolayamıyoruz neden mi? Sebebi çok basit:) pahalı hem de çok
(gerçi umut vaat eden Ethereum 2. seviye çözümlerimiz veya 1. katman diğer platformlarımız var: Solana, Avalanche, Fantom, Icp…).
Tabi ben illa saklamak istiyorum derseniz paşa paşa faturasını ödersiniz:),
biraz da beklersiniz (çay ve kahve molanızı rahatlıkla alabilirsiniz)
daha da kötüsü müziğinizi başka birine dinletme veya resminizi görmek isterseniz:) uzun bir süre beklemek zorunda kalırsınız:) Çünkü blokzincirden veri getirmek de pek hızlı değildir:)
Peki bu pahalılıkta:) ne yapabiliyoruz? Verinin kendisini matematiksel
bir formüle sokuyoruz, bu formül sonucu elimizde rakamlar ve harfler dizisi oluşuyor (belli harfler diyelim) ki biz buna hash verisi deriz ve kabaca şu rakama benziyor : 0x12AC4… şeklinde sayılar bütünü tabiki sonu var:).
Bu dizinin boyutu hiç değişmiyor ancak her farklı varlık için farklı bir değer üretiliyor. İşte biz bu minicik diziyi blokzincirde saklıyoruz
verinin kendisini blokzincir dışında depoluyoruz, ama durun orası neresi:)?
Verim nerede benim :)?
1) Bilgisayarınızda mı?
2) Bilgisayar ağlarında mı
3) Mail adreslerinde mi?
4) Google drive üzerinde mi?
5) Aws, digitalocean, google sunucularında mı?
Teknik olarak hepsi olabilir:) ama olmamalı… Şimdi gelin buna değinelim.
- Bilgisayarınızı kullandığınızı düşünelim. Aman bilgisayarınız çöktü ve bunun sonucu dosyanız kayboldu, yedeklenme yapmadıysanız veriyi kaybederseniz.
- Yedekleme yapıp yedeği kaybederseniz yine veriyi kaybedersiniz ve blokzincir üzerinde tuttuğunuz anahtar veri artık gök kubbe üzerinde hoş bir seda olarak kalacaktır.
- Bilgisayar ağları çökerse veriniz yine kaybolabilir, zira her ağ gerekli yedeklilik ve yüksek ulaşılabilinirlik (high availability) özelliği taşımamaktadır.
- Mail üzerindeki dosyayı yanlışlıkla silerseniz (hepimizin başına gelmiştir:)) aman yine dosyanız yok oldu. Ayrıca mail üzerinde saklamış olmak sadece diğer maddelerin yedekliliği konusunda yardımcı olacaktır zira veriyi getirmek için mail adresinizi bir sunucu gibi kullanamazsınız.
- Google drive ve aws sunucuları (s3) mantıklı görünüyor değil mi?
ama bu yapılar yine merkezi sunuculardır, şu andan 2 sene sonra google ben veri depolama politikamı değiştirdim derse ne yapacaksınız?:)
başka bir çözüm arayacaksınız, ayrıca bu dosyalardan binlerce olduğunu düşünün:) Aynı sorun diğer merkezi sunucular için de geçerli.
Çözüm nedir onu söyle bana artık:)
Bu sorunu şöyle çözmeye çalışıyoruz; dağıtık ve yedekli sunucularımızın mevcut olduğu mimariler var. Bu sunucular aslında sıradan insanların bilgisayarlarında kullanmadığı alanları kiralama esasına dayanıyor:) bazen de tabi çok modern ve büyük sunuculara da iş düşüyor. Biz verimizin kendisini bu ağa yüklüyoruz, sistem verimizi (bu senaryoda şarkı) belli küçük parçalara bölüyor, bu bölümler o kadar küçük ki her bölünen parça diğer parçayı işaret ediyor, lokomotifin vagonları gibi:) ve her bir vagon bir den fazla, yedekli ve
şifreli şekilde tutuluyor. Mesela ipfs ve arweave bu veri depolama oluşumlarından. Tabi ki buradaki nihai amaç teşvik ve ekonomik model yaratmak bunları da blokzincir token yapıları ile destekleyebiliyoruz.
Depoladığımız verilerin başkası tarafından değiştirilemez olması bize merkezi sunucuların sağlayamadığı güvenliği sağlıyor, birçok sistem uzun bir süre depolama garantisi veriyor ki bu da merkezi depolama sistemlerinin çok sıkı şekilde uymak zorunda oldukları mevzuata uygunluk(Regulatory compliance) ilkesini bypass etmeye olanak sağlıyor (yani hendeği çoktan atlamış bir devemiz mevcut:)).
Tabiki halen gelişmesi gereken alanlar başında depolama maliyetleri geliyor.
Nft çılgınlığı geldi geçiyor mu:)?
Peki nft neden değerlendi? Aslında bu kavramın insan egosu ile de ilgili olduğu düşünülüyor, insanlar doğar, yaşar ve ölür bu hep böyle olmuştur ama insan doğası gereği tekerrür etme kabiliyetine sahip (aslında bu olumsuz bir durum:)) şuan yaşadığımız durum şudur:
- Güncel olan ve sanal dünya üzerinde size ait bir form alabilme hissiyatı eskiden belki bir resmi alıp duvarınız sergileme idi
- Veya değerleneceğini düşündüğünüz için 2000'li yıllardaki web sayfası alma tutma ve satma furyası idi.
Gördüğünüz üzere jenerasyon değişiyor ama ilk olma güdüsü değişmiyor, nft için de bunun bir ateşleyici olduğunu varsaymak hata olmaz ama tabi ki
hakkını vermek gerekir nft giderek daha yaygınlaşma ve kullanım alanı bulma potansiyeline sahip. Her şey önce bir resim(jpeg) ile başladı. Bu resim belki bir kaya belki bir maymundu.
https://www.degenape.academy/
Şimdi ise yavaş yavaş bireyleşmeye doğru giden ara bir form ile devam ediyor.
biz buna metaverse dünyası diyoruz. Örneğin bir oyun içerisindeki karakterleri düşünün. Bu nft varlıklar birbirlerinden farklı bireyler
ama oyun içerisindeki kazanımlarına göre daha farklı varlıklara dönüşüyorlar ve değerlenip — değersizleşiyorlar.
Bu motivasyon neden hızlanıyor? Çünkü insanlar bu sanal varlıklarını (arsa, birey, oyun karakteri, müzik eseri…)
herkese ifşa edebilmenin basit ve güvenli yolunu buldular,
ayrıca değerli olduğunu kanıtlayabilme ve hızla takaslayabilme şansına sahipler, zira ekonomik model arz ve talebe göre şekilleniyor bu da motivasyon süreci hızlandırıyor. Bu süreç
sitesindeki maymun resimlerinin yüksek fiyatlara satılması ile zirve noktasını gördü.
gibi metaverse-oyun dünyası ile bir üst basamağa geçti, oyunlardaki karakterlerin nft şeklinde satılmasıyla yeni bir forma yöneldi.
Asıl soru ya nft sonrası, inft mi?
Tabiki nft kullanım alanlarını müzik, resim ve oyun karakterleri ile sınırlayamayız. Sonraki aşama gerçek dünyadaki eşşiz varlıkların teminatlandırılması için kullanılacaktır. En basitinden tapu bilgilerimiz, sigorta bilgilerimiz, nft üzerinden gerçekleşebilir. Ancak aslında ulaşmasını beklediğimiz alan akıllı nft teknolojisi yani inft’ dir.
INFT
Açılımı intelligent non fungible asset şeklindedir. Kısaca; sanal dünya üzerinde tutulan ve öğrenme yetisini kazanmış blokzincir varlıklarına akıllı nft diyebiliriz. Henüz çok başındayız ancak açıkcası sektörün gelişim açlığı bunu çok da uzak olmayan zaman diliminde
tadımlayacağımızı söylüyor. Hatta şöyle ki; tapu, plaka ve sigorta gibi alanlardan önce görmemiz daha muhtemel. Buradaki teknik açıdan zorluk; blokzincirin, öğrenebilme kavramına henüz entegre olamamasıdır.
Blokzincir malesef en basit veriyi bile kendi başına öğrenemiyor, kriptopara fiyatını, borsa bilgilerini, hava durumu bilgilerini bile ayrı modüller
geliştirerek öğretebildik(chainlink ve oracle kavramı),
Bu sorunu çözdüğümüzü varsayarsak ikinci basamağa geçelim;
ikinci basamaktaki sorun şudur: Gün geçtikçe artacak verinin (öğrenme algoritmaları) yönetiminin merkezi olmayan şekilde işletilmesi gerekiyor, bu da ayrı bir katman olarak tasarlanabileceği gibi (dao), dağıtık yedekli
sistemlerin organizasyonları ile de tasarlanabilir(ipsf…). Kısa bir süre içerisinde bireyleşmiş nft göreceğiz, bu nft belki iletişim kurmayı öğrenecek ve bazı açılardan daha değerli bir nft olduğunu dış dünyaya kanıtlamış olacak.
